Trước "ngã tư quốc tế"

Chúng ta từng biết về vùng đất Quảng Nam - Đà Nẵng là một trong những trung tâm giao lưu quốc tế, nơi từng dung hợp, tiếp biến nhiều giá trị văn hóa bản địa và quốc tế, từ Sa Huỳnh, Champa, Ấn Độ, Đại Việt, Hoa, Nhật và phương Tây. Từng nổi tiếng là “Quảng Nam quốc” trong Xứ Đàng Trong, những dinh trấn, thương cảng, chiếc nôi sáng chế chữ quốc ngữ… làm rực rỡ một trung tâm văn hóa giàu bản sắc, giá trị đặc trưng.

“Địa văn hóa” của một Đà Nẵng mới tích hợp địa bàn rộng gần 12 ngàn cây số vuông, gồm đủ văn hóa biển (với hàng loạt làng chài, làng nghề nổi tiếng như nước mắm Nam Ô, Cửa Khe, Tam Ấp…; tín ngưỡng thờ cá ông gắn với hát bả trạo; các di tích bên bờ Thu Bồn, Trường Giang); rồi văn hóa rừng, văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số như Cơ Tu, Xê Đăng, Co, Ca Dong… Đồng bằng châu thổ có văn hóa cồn - bàu, văn minh lúa nước; trung du có văn hóa nước chè,...

Kể sơ bộ về sự hiện diện văn hóa Sa Huỳnh, Champa ở mức độ khá đậm đặc, nay còn khá nhiều di tích, di chỉ khảo cổ, đền tháp, cổ vật… đủ để minh chứng sự phong phú, đa dạng của giá trị văn hóa cổ xưa tồn tại hàng thiên niên kỷ.

Kể thêm nữa về sự tiếp biến văn hóa, khi Đại Việt mở nước về phương Nam, biết bao nhiêu làng xã người Việt hình thành, mang dấu ấn tiền nhân trải cuộc kinh dinh đầy khó nhọc, với bao mồ hôi, nước mắt và máu. Để có một thương cảng Hội An, hay trước đó là Trung Phường - Trà Nhiêu sầm uất một thời, bao bậc tiền hiền, hậu hiền đã khai cơ, khai canh, sáng danh “bách thập bát xã” lập nên “bách nghệ”, từ nghề chiếu, nghề mộc, đúc đồng, ươm tơ, dệt lụa,...

Đi mở đất, đến nơi “con chim kêu cũng sợ, con cá vùng cũng thất kinh”, nhưng cùng với tay gươm đi mở cõi, tay cày đi mở đất, tiền nhân mang theo vốn di sản văn hóa từ đồng bằng sông Hồng, sông Mã, sông Lam… truyền lưu vào phương Nam, dẫn dắt tâm thức cội nguồn. Từ đó mà tuôn trào dòng văn hóa dân gian, những câu ca, điệu hò, câu lý, rí rách chảy trong nguồn mạch tâm hồn, làm nên những bài chòi xứ Quảng; bản tuồng pho, tuồng đồ, hát nhân ngãi, hò đối đáp, hát bả trạo, truyện cười Thủ Thiệm… tạo nên di sản văn hóa phi vật thể đồ sộ, đủ màu sắc đặc trưng cho xứ sở ở một vùng đất giữa đòn gánh hai đầu Tổ quốc.

Và kỳ lạ thay đất này sinh bao bậc anh tài, tên tuổi vẫn sống mãi với non sông, mà ngày nay được bảo tồn ở các di tích, khu lưu niệm, được đặt tên cho những ngôi trường và tên đường, công trình văn hóa.

“Địa văn hóa” của Đà Nẵng có thể nhìn theo trục văn hóa gắn với hệ thống trao đổi ven sông, hay các “trục phong thủy” Núi Chúa - Mỹ Sơn - Trà Kiệu - Cù Lao Chàm, vào phía Nam thì có chuỗi Phật viện Đồng Dương - ba tháp Chiên Đàn - ba tháp Khương Mỹ, rồi Tam Kỳ có 3 núi - 3 sông ôm ấp cả vùng rộng lớn.

Vốn văn hóa về di sản cũng đủ là tầm vóc đáng mơ ước, khi vùng đất này có 2 Di sản văn hóa thế giới (Mỹ Sơn, Hội An); 1 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (Ma nhai Ngũ Hành Sơn), 28 di sản văn hóa phi vật thể thuộc Danh mục quốc gia; 4 di tích quốc gia đặc biệt; 84 di tích quốc gia; 475 di tích cấp thành phố và 19 bảo vật quốc gia.

Tất cả giá trị văn hóa đặc trưng ấy, nếu biết khai thác lợi thế, sẽ làm bừng lên, hội tụ nhiều sắc màu, khiến Đà Nẵng có thể kết nối “con đường di sản”, vươn lên đứng hàng đầu trên tuyến xuyên Đông Dương và liên Á, ra khu vực Thái Bình Dương.

Vì vậy, để tiếp tục phát triển, dựng xây một trung tâm văn hóa mang tầm khu vực và quốc tế, Đà Nẵng hôm nay và trong tương lai gần cần có nhiều chương trình hành động, song hành bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của bản địa, đồng thời hội nhập, hội tụ các thành tố văn minh, hiện đại.

Đứng trước “ngã tư quốc tế” như thế, việc tiếp biến, dung hợp, khơi trong các giá trị văn hóa, là cả một ước mong